Mülkiyet hakkı, hem Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde hem de Anayasamızda güvence altına alınan temel haklardandır. Devlete düşen görev kişilerin mülkiyet hakkını korumaktır. Ancak kamulaştırma ya da eski adıyla istimlak, bireyin mülkiyet hakkının istisnalarındandır.
A. Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, kamu kurumlarının yani esasen devletin özel mülkiyete tabi olan taşınmazlara, kaynak ve irtifaklara kamu menfaati gereği el koymasıdır. El koyulan taşınmazın bedeli ilgili kamu kurumu tarafından taşınmaz sahibine ödenir. Kamulaştırma, devletin özel mülkiyete, mülkiyet sahibinin rızası dışında son vermesidir.
B. Kamulaştırma Davası Nedir?
Kamulaştırılan taşınmazın bedelinde uzlaşma sağlanamadığı takdirde taşınmaz sahibi tarafından kamulaştırmanın iptali veya bedel tespiti amacıyla dava açılması mümkündür. Bu gibi durumlarda açılan davalar için uygulamada kamulaştırma davaları tabiri kullanılmaktadır.
C. Kimler Kamulaştırma Yapabilir?
Kamulaştırma işlemini yapabilecek olan kuruluşlar Kamulaştırma Kanunu 5’inci maddede sayılmıştır. Maddede sayılan kurum ve kuruluşlar öncelikle kamu yararı kararı alarak kamulaştırma işlemi yapabileceklerdir.
- Bakanlıklar,
- Köy ihtiyar heyeti,
- İl daimi encümeni,
- İl idare kurulu,
- İlçe idare kurulu,
- Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu,
- TRT,
- Üniversiteler (Devlet),
- Yükseköğretim Kurulu (YÖK),
- Cumhurbaşkanı.
D. Acele Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma Kanunu’nun 27’nci maddesinde düzenlenen acele kamulaştırma, istisnai durumlarda başvurulan ve olağan kamulaştırma usullerinin uygulanmadığı bir yöntemdir. Acele kamulaştırma, idarenin ilgili taşınmaza derhal el koymasını sağlar. Acele kamulaştırma, yurt savunmasının gerekli kıldığı, özel kanunlarda acele kamulaştırmanın düzenlendiği ve Bakanlar Kurulunca “acelelik” kararının verildiği hallerde uygulanabilir.
Bakanlar Kurulu’nun acelelik kararlarının iptali için açılacak davalarda görevli mahkeme Danıştay’dır. Kamulaştırma kararının iptaline ilişkin davalarda ise idare mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.
E. Kamulaştırmasız El Atma Nedir?
İdare tarafından özel mülkiyet konusu bir taşınmaza kamulaştırma usullerine aykırı olarak, fiilen ve bedelsiz bir biçimde el koyulmasına, kamulaştırmasız el atma adı verilmektedir. Bu durumda mülkiyet hakkı ihlal edilen taşınmaz veya irtifak sahibi, taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesi’nde kamulaştırmasız el atma davası açabilir. Davalı ise taşınmaza fiili olarak el atan idaredir.
F. Trampa Yolu ile Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırılan taşınmazın malikine kamulaştırma bedeli ödenmeyip, idarenin mülkiyetindeki taşınmazlardan bir kısmının bu bedeli karşılamak üzere verilmesine trampa yolu ile kamulaştırma denmektedir. Trampa yoluyla kamulaştırma taşınmaz sahibinin rızası varsa mümkün olur.